Eerste Hulp aan senioren
Vitale ouderen zijn een beeld van deze tijd. Toch zal, vanwege de vergrijzing, de eerstehulpverlener in toenemende mate te maken krijgen met ouderen die acuut hulp behoeven. Met het vorderen van de leeftijd maken mensen veranderingen door die speciale aandacht vragen van de EHBO’er.
Afgelopen jaar zijn er veel meer 65-plussers op de spoedeisende hulp terechtgekomen dan het jaar ervoor. Het gaat volgens Adviesbureau Fluent Healthcare Amsterdam om een stijging van 17 procent. Senioren, vooral wanneer ze ouder zijn dan 75, hebben een grotere kans op een ongeval in en rond het huis ten opzichte van jongere volwassenen. Dit heeft meestal te maken met hun fysieke gesteldheid en hun reactievermogen. Door het natuurlijke verouderingsproces gaan lichamelijke en geestelijke functies achteruit.
Benadering
Ouderen voelen zich dikwijls onzeker in bepaalde acute situaties. Ze weten niet precies wat ze moeten doen, waardoor ze niet kunnen of willen meewerken in hupdiensten.
Vergeetachtigheid en geheugenverlies komen zowel bij de gezonde als bij de verwarde oudere voor en kunnen ook het gevolg zijn van het ongeval. Dit onderscheid is vaak moeilijk te maken.
Pijnbeleving
Door zenuwproblemen kan de pijnbeleving bij ouderen anders zijn. Denk hierbij aan suikerziekte waardoor een zenuwbeschadiging in de voeten kan ontstaan. Het slachtoffer voelt dan niets als hij bijvoorbeeld in een scherp stuk glas trapt.
De pijnbeleving kan veranderen en toenemen, ingegeven door angst omdat het onduidelijk is wat er met ze aan de hand is. Voor de hulpverlener kan het lastig zijn om in te schatten hoeveel pijn een slachtoffer voelt. Pijn is een persoonlijk gevoel. Pijn is wat de slachtoffer zegt dat het is en is zo erg als hij zegt dat het is. Toch hebben ouderen sterk het gevoel om niet te willen klagen, niemand lastig willen vallen en dat het bovendien hoort bij ouderdom.
Veel voorkomende ziekten bij senioren
Een tekort aan belangrijke voedselstoffen, komt veel voor bij ouderen. Sommige ziekten als suikerziekte, blaasontsteking, longontsteking en bloedarmoede komen vaker voor in deze leeftijdsgroep. Daarnaast is er een grotere kans op hartfalen en longlijden. Meer dan 260.000 mensen lijden aan dementie volgens Alzheimer Nederland.
Hart
Bij ouderen kunnen de klachten van angina pectoris (pijn op de borst) en hartinfarct minder uitgesproken zijn. Het klassieke beeld van drukkende pijn midden op de borst met uitstraling naar de linker arm is lang niet altijd aanwezig. Soms is er slechts wat druk in de arm of in de kaken en staat de benauwdheid vooral op de voorgrond. Zeker wanneer een oudere bekend is met hartklachten dient men bij plotselinge benauwdheidsklachten alert te zijn op een mogelijke oorzaak in het hart.
Botten
Zowel mannen als vrouwen kunnen te maken krijgen met botontkalking (osteoporose) naarmate men ouder wordt. De belangrijkste oorzaken van vallen zijn lichamelijke gezondheidsproblemen als spierzwakte, balans-/loopstoornis, verwardheid of duizeligheid. De verschijnselen bij botbreuken zijn pijn, zwelling, bewegen is niet mogelijk of beperkt, abnormale stand van het lichaamsdeel. Lijkt het ene been korter dan de andere en is het opzij gedraaid, dan kan er sprake zijn van een gebroken heup. Waarschuw bij een botbreuk altijd professionele hulp. Bescherm het slachtoffer tegen onderkoeling door een deken over hem heen te leggen.
Oververhitting en onderkoeling
Ouderen zijn gevoeliger voor temperatuurswisselingen doordat hun lichaam minder in staat is om zich aan te passen aan veranderende temperatuur. De oudere merkt het minder snel als de temperatuur stijgt of daalt, waardoor deze oververhit of onderkoeld kan raken. Ouderen raken vaak na een val onderkoeld omdat ze lang op hulp moeten wachten als ze niet meer zelf in staat zijn om hulp in te roepen.
Daarnaast zijn ouderen met name bij hogere omgevingstemperaturen en koorts gevoeliger voor uitdroging (dehydratie), omdat zij door het ouder worden van de huid meer vocht verliezen en de dorstprikkel afneemt. Ze drinken doorgaans te weinig waardoor ze netto meer vocht verliezen dan ze innemen. Voor ouderen kan uitdroging levensbedreigend zijn. Laat ouderen veel drinken, liefst thee met suiker of bouillon. Als diarree of braken aanhoudt, schakel dan deskundige hulp in.
Huidverwondingen / brandwonden
De huid wordt bij het ouder worden dunner en raakt sneller beschadigd. Wondjes zijn vaak groter en bloeden sneller omdat ouderen vaak bloedverdunners gebruiken. Dat maakt ook dat het bloeden soms lastiger te stoppen is. Bij het behandelen van huidverwondingen dient men rekening te houden met de kwetsbaarheid van de huid. Gebruik liever geen kleefpleister rechtstreeks op de huid en gebruik bij voorkeur niet-verklevende gazen op de wond, zodat de huid bij het verwijderen van de gazen niet kapot getrokken wordt.
Vanwege de dunne huid is de overlevingskans van deze groep bij brandwonden veel kleiner. Ongelukken kunnen ontstaan bij het koken, waardoor er een arm-/ okselverbranding ontstaat vanwege afnemende reflexen. Het is belangrijk om goed opgevangen te worden. Een wond kan klein zijn maar moet beoordeeld worden door de huisarts.
Verslikking
Het kauwen van voedsel verloopt langzamer en moeilijker bij het ouder worden door krachtvermindering in de kauwspieren. Het coördineren van alle bewegingen wordt lastiger. Wanneer eten, drinken of speeksel in de luchtpijp komt, spreken we van verslikken. Inspecteer de mond en verwijder het kunstgebit als het nodig is:
• plaats twee gestrekte vingers van elke hand achter de kaakhoek, zo dicht mogelijk bij het oor, om de mond te openen.
• druk met de duimen op de kin om de mond te openen. Haal een loszittend kunstgebit uit de mond, wanneer dit kan zonder risico’s voor eigen veiligheid.
Handel verder zoals bij een verslikking.
Duizeligheid en flauwvallen
Bij duizeligheid en/of een flauwte krijgen de hersenen tijdelijk te weinig zuurstof. Door de afname van spierkracht, maar ook door het aannemen van een nieuwe houding kan er even te weinig bloed naar de hersenen stromen. Veel mensen op oudere leeftijd gaan minder zien, daardoor kan het moeilijker het evenwicht worden bewaard. Ook medicijnen kunnen duizeligheidsklachten geven.
Zorg voor frisse lucht, stel het slachtoffer gerust. Laat hem zitten met hoofd naar beneden of begeleid hem naar de grond om wegraking te voorkomen. Laat het slachtoffer na tien minuten zelf proberen om overeind te komen en geef een glas water wanneer hij dat zelf kan vasthouden.
De situatie herstelt altijd zonder dat er schade optreedt aan de hersenen. Wanneer het slachtoffer het bewustzijn verliest en na enkele minuten niet bij komt, schakel dan professionele hulp in.
Slagaderverkalking
Bij de geboorte zijn de slagaders brandschoon. Van binnen zijn de vaatwanden bekleed met een spiegelgladde cellaag, het endotheel. Langzamerhand ontstaan er plaques in de vaatwand. Dit zijn ophopingen van onder andere witte bloedcellen en vetten (waaronder cholesterol) in de vaatwand
Wanneer senioren last hebben van pijnklachten bij het lopen, kan dit duiden op vernauwingen in de beenslagaders. Ook angina pectoris (pijn op de borst) kan duiden op een gevorderd proces van (slag)aderverkalking. Adviseer hen dan een dokter te raadplegen.
Beroerte
Een beroerte is een algemene benaming voor verschillende aandoeningen, waarbij sprake is van een acuut probleem in de bloedvaten van de hersenen. Dit wordt ook wel een CVA (cerebro vasculair accident) genoemd. Een beroerte kan een hersenbloeding of een herseninfarct betreffen. Een TIA lijkt op een beroerte, maar gaat snel weer voorbij (meestal binnen een half uur).
De belangrijkste herkenningspunten van een beroerte zijn via de mond, spraak en arm van het slachtoffer te zien:
• De mondhoek hangt plotseling naar beneden. Vraag als EHBO’er aan de persoon om zijn tanden te laten zien en kijk of de mond scheef hangt.
• Iemand praat ineens heel verward of komt niet uit zijn woorden. Laat de persoon een zin uitspreken om te controleren hoe de spraak is.
• Plotseling ontstaat er krachtverlies of verlamming van een arm. Laat de persoon beide armen naar oren strekken en de binnenkant van de handen naar boven draaien. Kijk of een arm wegzakt.
Overige symptomen zijn moeite hebben om goed te zien met een of beide ogen, hoofdpijn, duizeligheid, last van evenwichtsstoornissen.
Het is van levensbelang om snel een arts te waarschuwen door 112 te bellen. Ook als de symptomen binnen een half uur weer verdwijnen, zoals bij een TIA, moet men zo snel mogelijk door een arts gezien worden. TIA's kunnen een voorbode zijn van een echte beroerte.
Medicatie
Bij senioren verandert de manier waarop het lichaam reageert op medicijnen. De hoeveelheid lichaamsvocht neemt bijvoorbeeld af, waardoor geneesmiddelen die goed oplossen in water sterker werken. De hersenen worden gevoeliger voor de werking van bepaalde medicijnen, waardoor men meer last kan krijgen van bijwerkingen als duizeligheid. En door een verminderde werking van de nieren duurt het langer voordat een medicijn helemaal uit het lichaam is verdwenen. Gevolgen: ouderen kunnen eerder last krijgen van bijwerkingen zoals vallen, verwardheid en sufheid. Ook kan er medicijnvergiftiging optreden. De algemene verschijnselen daarvan zijn slechte eetlust, misselijkheid, braken, maagklachten, diarree, sufheid, vermoeidheid, bewusteloosheid, hoofdpijn, jeuk en/of huiduitslag, branderige ogen, angst en/of niet beheersbare emoties en hartritmestoornissen.
Waarschuw een arts en laat hem afspraken maken over verdere inname van de voorgeschreven medicijnen.
Oud worden versus oud zijn
Heel vaak worden ouderen behandeld alsof ze ineens zelf niet meer na kunnen denken en alles door anderen moet worden bepaald. Geen wonder dat ze soms als eigenwijs worden bestempeld als ze hun ‘oude kont tegen de krib gooien’.
Taak voor de EHBO’er om hier op respectvolle manier en met aandacht voor het individu mee om te gaan.